Wolność działalności gospodarczej — rozważania na kanwie sprawy „drukarza z Łodzi”

The article is devoted to the issue of freedom of economic activity in Polish law. The analysis focuses on the considerations of the Constitutional Tribunal, Supreme Court and common courts related to the “printer from Łódź” case, which has been the subject of lively public debate recently. Introductory remarks include the assessment of the importance of the freedom of economic activity for the modern liberal state and the risks associated with full market liberalization. The main re-marks are divided into five parts.The first part is devoted to constitutional regulations, in particular to the leading role of free-dom of economic activity among the elements of the social market economy (the model on which the economic system of the Republic of Poland is based). Premises for the admissibility of restric-tions on this freedom are also indicated.The second part distinguishes two freedoms of economic activity — in formal and material terms. It states that due to the specificity of each of them, any restrictions should be primarily of public or private law, respectively.The third part presents the facts and court’s statements regarding the “printer from Łódź” case. According to the courts, the mere conduct of economic activity obliges the entrepreneur and his employees to provide benefit to anyone interested in goods or services provided by the entrepreneur.The correctness of the above conclusion is analyzed in the fourth part. Basically, it has been criticized. Its rejection in relation to entrepreneurs is supported by: the contradiction of the above order with the essence of constitutional freedom of economic activity and the limited scope of statutory and EU provisions on anti-discrimination function. However, it is pointed out that this obligation lies with some entrepreneurs — for example, professionals operating on the pharmaceutical market and compulsory insurance market, as well as entities with a dominant position on the relevant market, provided that their refusal to perform the service is an abuse of this position. As for the employees of entrepreneurs, it is emphasized that they are not related to the employer’s clients by legal relations, including the obligation to fulfill the benefit. It is noticed that they may have an obligation to perform certain activities for the employer’s contractors, but it results from legal rela-tions between them and the entrepreneur.The fifth part concerns the judgment of the Constitutional Tribunal declaring the provision of the Code of Petty Offences applied in the case of a “printer from Łódź” as inconsistent with the constitutional principle of proportionality.The author approves the Tribunal’s statement that the legislator should introduce criminal sanctions only as a last resort, if it is impossible to achieve the assumed goals in a different way. However, he criticized the thesis that the analyzed code provi-sion could have constituted an independent legal basis for the obligation to fulfill the benefit due to its alleged anti-discrimination function.The article ends with conclusions. The general direction of regulation of the freedom of eco-nomic activity in Polish law is assessed positively by the author. However, he does not exclude that in some areas of activity the legislator deserves criticism — for example due to the introduction of the so-called “pharmacy for pharmacist” Act. He also denied the admissibility of a broad interpret-ation of the rules restricting freedom of economic activity.Artykuł poświęcono problematyce wolności działalności gospodarczej w prawie polskim. Analiza skupia się wokół rozważań Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych związanych ze sprawą „drukarza z Łodzi”, stanowiącą przedmiot ożywionej debaty publicznej w ostatnim czasie. W ramach uwag wprowadzających zaznaczono, jak istotna dla współczesnego państwa liberalnego jest wolność działalności gospodarczej. Wskazano też, jakie zagrożenia niesie z sobą pełna liberalizacja rynku. Uwagi szczegółowe podzielono na pięć części.Pierwsza część poświęcona została regulacjom konstytucyjnym. Podkreślono przewodnią rolę wolności działalności gospodarczej pośród elementów społecznej gospodarki rynkowej jako modelu, na którym oparto ustrój gospodarczy Rzeczypospolitej Polskiej. Wskazano też przesłanki dopuszczalności ograniczenia tej wolności.W ramach rozważań ujętych w drugiej części wyróżniono dwie swobody działalności gospodarczej — w ujęciu formalnym i materialnym. Stwierdzono, że ze względu na specyfikę każdej z nich ewentualne ograniczenia powinny mieć przede wszystkim charakter odpowiednio: publicznoprawny albo prywatnoprawny.W trzeciej części uwag szczegółowych przedstawiono stan faktyczny, na podstawie którego zapadły orzeczenia w sprawie „drukarza z Łodzi”. Wskazano też twierdzenia sądów, do których odnoszą się dalsze rozważania. Wynika z nich, że samo prowadzenie działalności gospodarczej obliguje przedsiębiorcę i jego pracowników do spełniania świadczeń na rzecz osób zainteresowanych dobrami lub usługami dostarczanymi przez przedsiębiorcę.Czwarta część rozważań zawiera analizę zasadności konkluzji, o której mowa w części trzeciej. Zasadniczo została ona poddana krytyce. Wskazano, że za jej odrzuceniem w odniesieniu do przedsiębiorców przemawiają sprzeczność przedmiotowego nakazu z istotą konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej oraz ograniczony zakres przedmiotowy ustawowych i unijnych przepisów o funkcji antydyskryminacyjnej. Wskazano jednak, że badany obowiązek ciąży na niektórych przedsiębiorcach. Jako przykłady takich podmiotów wyliczono profesjonalistów działają-cych na rynku farmaceutycznym oraz ubezpieczeń obowiązkowych, a także podmioty o pozycji dominującej na rynku właściwym, o ile ich odmowa spełnienia świadczenia jest przejawem nadużycia tej pozycji. Odnośnie do pracowników przedsiębiorców podkreślono, że nie są oni powiązani z klientami pracodawcy stosunkami prawnymi obejmującymi obowiązek spełnienia świadczenia. Zauważono, że ewentualnie ciąży na nich powinność wykonywania określonych czynności na rzecz kontrahentów zatrudniającego, ale wynika ona z relacji prawnych łączących ich z przedsiębiorcą.Piąta część uwag szczegółowych dotyczy wyroku, na mocy którego Trybunał Konstytucyjny uznał przepis kodeksu wykroczeń, będący podstawą prawną orzeczeń wydanych w sprawie „drukarza z Łodzi”, za niezgodny z konstytucyjną zasadą proporcjonalności. Wyrażono w niej aprobatę dla stwierdzenia, że ustawodawca powinien wprowadzać sankcje karne jedynie w ostateczności, gdy nie sposób osiągnąć zakładanych celów w inny sposób. Krytyce poddano natomiast zaaprobowaną przez Trybunał tezę, że analizowany przepis kodeksowy mógł stanowić samodzielną podstawę prawną obowiązku spełnienia świadczenia z uwagi na jego rzekomą antydyskryminacyjną funkcję.Artykuł zakończony jest wnioskami. Ogólny kierunek regulacji wolności działalności gospo-darczej w prawie polskim oceniono pozytywnie. Nie wykluczono jednak, że w pewnych obszarach działania ustawodawcy zasługują na ocenę odmienną — wskazano przykład ustawy „apteka dla aptekarza”. Krytyce poddano też spotykaną w doktrynie i judykaturze rozszerzającą wykładnię przepisów ograniczających badaną wolność. &nbsp